مقایسه غربی سازی آتاتورک و رضاشاه آتاتورک
آتاتورک در چهار مرحله خلافت عثمانی را ملغی ساخت:
الف)تصویب قانون اساسی و اعطای حاكمیت به ملت در مجلس ترکیه: در 20 ژانویه 1921، مدتی پیش از آن كه جنگ پایان پذیرد، كمال مجلس موقت آنكارا را وادار ساخت تا قانون اساسی‌ای را تصویب كند براساس آن حاكمیت بلااستثنا و بلاشرط متعلق به ملت است.
ب)جدایی سلطنت و خلافت و الغای سلطنت: روز اول نوامبر 1922 شش هفته بعد از خاتمه جنگ، بر اساس طرحی كه مصطفی كمال به مجلس كبیر ارائه داد، خلافت و سلطنت از هم جدا شدند و سلطنت ملغی گردید
ج)تاسیس جمهوری: 29 اكتبر مجلس بعد از بحث و جدل بسیار قانونی را به تصویب رسانید كه براساس آن نوع حكومت كشور تركیه جمهوری شد و آتاتورك به عنوان اولین رئیس جمهور تركیه تعیین شد.
د)الغای خلافت: در روز سوم مارس 1924 سه قانون از تصویب مجلس گذشت: خلع خلیفه، انحلال خلافت و اخراج كلیه اعضای خاندان عثمانی از تركیه. (رابینسون:290 و لوییس:356 و باربر:264 و ایگدمیر:132 و Eric: 119 و Zurcher,2000:256)
در سوم اسفند 1299/21 فوریه 1921 رضاخان در کودتایی که تنها 5 کشته داشت، پایتخت را به اشغال خود درآورد
رضا شاه
رضا شاه در 24 اسفند 1255 ه.ش مطابق با 16 مارس 1877 م در قصبه آلاشت از توابع سواد كوه مازندران به دنیا آمد. (قاضی1372: 4) از پانزده سالگی به عنوان قزاق پیاده به فوج سوادكوه پیوست. (عاقلی1377: 21ـ17)در سوم اسفند 1299/21 فوریه 1921 رضاخان در کودتایی که تنها 5 کشته داشت، پایتخت را به اشغال خود درآورد.
(معظم‌پور1383: 82) شاه ناچار شد سیدضیاء الدین طباطبایی را نخست وزیر و فرماندهی دیویزیون (لشكر) قزاق را به رضاخان بدهد. رضاخان نیز به سردار سپهی ملقب گشت و بعد از مدتی وزیر جنگ نیز گشت. (عاقلی:31) شاه در 9 آبان 1302/1923 رضاخان را به نخست‌وزیری منصوب و روز 11 آبان ایران را به قصد اروپا ترك كرد. عزیمت احمدشاه از قضا فردای روزی بود كه سلطان محمد ششم پادشاه عثمانی از سلطنت كناره‌گیری كرد و در تركیه اعلام جمهوی شد و ژنرال مصطفی كمال پاشا به ریاست جمهوری كشور جدید تركیه برگزیده شد.
رضاخان در 9 آبان 1302/1923 نخست‌وزیر شد و دو سال بعد در 9 آبان 1304/1925 سلطنت قاجار را ملغی كرد و در 22 آذر پادشاه شد. وی در 25 شهریور 1320/1941 از سلطنت كناره‌گیری كرد و در 4 مرداد 1323/1944 در ژوهانسبورگ درگذشت. (عاقلی:65ـ40)
مقایسه اقدامات نوسازی/غربی سازی رضاشاه و آتاتورک آتا تورک رضاشاه انحلال خلافت ششصد ساله عثمانی كه مورد احترام مسلمانان سنی در تمام جهان بود.1924 - استانبول نزدیك به پانصد سال پایتخت امپراتوری عثمانی بود و جای جای آن گذشته اسلامی را در خاطره‌ها زنده می‌كرد. و این برای رهبران جدید تركیه خوش آیند نبود. آنها پایتخت اسطوره‌ای عثمانی را رها كردند و دهكده‌ای را در قلب آناتولی به پایتختی برگزیدند1923 - - مجالس روضه‌خوانی بایستی در مساجدی كه دولت تعیین می‌كند و در زمان کمتر از 2 ساعت و با کسب اجازه قبلی از پلیس منعقد شود. وعاظ نیز باید در چارچوب معینی كه پلیس تعیین می‌كند، صحبت كنند. - - - - - - - - - - - - حمید نساج گروه جامعه و سیاست تنظیم برای تبیان : سعید آقازادهانحلال سلسله 130 ساله قاجاریه كه از سوی شیعیان مقدس و اسلامی شمرده نمی‌شد. 1925/1304 حذف شیخ‌الاسلام به عنوان بالاترین مقام مذهبی و دومین مقام بعد از خلیفه و جلوگیری از هرگونه دخالت روحانیون در سیاست و حكومت. 1924 مرجعیت نهادی نبود که رضاشاه بتواند آن را حذف کند. حذف وزارت شرعیات و اوقاف که نماد حضور دین در عرصه سیاست بود و رسیدگی به امور مذهبی و اوقاف را بر عهده داشت. در نتیجه این اقدام زمین های اوقاف دولتی شدند. انحلال تمامی مدارس دینی و مکتب خانه ها1924 دخالت در امور حوزه‌ها مدارس تركیه به صورت مختلط در آمدند انحلال دادگاه‌های شرع و انجام امر قضا در دادگاه های ملی توسط حقوق دانان و نه روحانیون شرعی 1924 محدود كردن دادگاه‌های شرع ممنوع شدن پوشیدن لباس‌های روحانیت به جز برای تعداد محدودی كه رسماً تعیین می‌شدند. آنها هم صرفا در مسجد می‌توانستند بپوشند1925. به جز این 8 گروه بقیه از پوشیدن لباس روحانیت منع شدند: 1ـ مراجع تقلید 2ـ مراجع امور شرعی دهات در صورت قبولی در امتحان 3ـ فقیهان اهل سنت 4ـ امامان جماعت دارای محراب 5ـ محدثین كه از دو نفر مجتهد اجازه روایت داشته باشند 6ـ طلاب شاغل به تحصیل كه از عمده امتحان برآیند 7ـ مدرسین فقه و اصول و حكمت الهی 8ـ روحانیون ایرانی غیرمسلمان تمام طریقت‌ها و اخوت‌ها منحل و ممنوع اعلام شد، دارایی‌های آنان ضبط گردیده و خانقاه‌ها و اماكن مقدس آنان بسته شد و از گردهمایی آنان برای دعا جلوگیری به عمل آمد1925 خانقاه‌ها در ایران مؤثر نبودند خواسته شد تا از لباس مشترك بین تمامی ملل متمدن جهان یعنی لباس غربی و كلاه استفاده كنند و بر سر داشتن فینه -كلاهی سرخ رنگ و مخروطی شكل- جرم محسوب شد 1925 در 1307/1928 قانون تغییر لباس به تصویب رسیدکه همه مردم را موظف به پوشیدن لباس متحدالشكل می کرد. در سال 1314/ 1935 و بعد از بازگشت رضاشاه از سفر ترکیه، استعمال كلاه پهلوی ممنوع شد و مردم ملزم به استفاده از كلاه بین‌المللی گردیدند در سال 1925 مصطفی كمال و مقامات عالی رتبه كشوری همراه با همسرانشان در كلوپ رقص حاضر شدند و این در حالی بود كه كمتر كسی زن و شوهر را همراه با یكدیگر در مجامع عمومی می‌دید. به دنبال حمایت مصطفی كمال كلوپ‌های رقص در بسیاری از شهرهای تركیه افتتاح شد. كشف حجاب در 4 مرحله انجام شد: 1-حمایت پلیس از بی‌حجاب‌ها 2- برقراری جلسات كشف حجاب در مدارس 3-تشویق به كشف حجاب 4-زور و اجبار در مقابل مخالفین. در فروردین 1314/1935 در مدرسه شاپور شیراز عده‌ای دختر جوان با چهرة باز و گیسوان نمایان در حضور وزیر معارف به پایكوبی پرداختند. همچنین در 1314/1936 رضاشاه، همسر و دو دخترش بدون حجاب در مراسم فارغ‌التحصیلی دانشسرای تهران شركت كردند. قانون مدنی كاملاً اروپایی و ضداسلام که عمدتا از سوییس اخذ شده بود. از مهمترین مفاد این قانون: لغو تعدد زوجات، اعطای حق طلاق به زنان، امكان ازدواج زن مسلمان با مرد غیر مسلمان، برابری زن و مرد در حقوق از جمله دیه و ارث، حق آزادانه تغییر مذهب، برابری مسلمان و غیرمسلمان، حذف مجازات های اسلامی و... 1926 در سال 1307/1928 اولین قانون مدنی به تصویب مجلس رسید. مواد قانونی آن در موضوعات عمومی ترجمه از حقوق فرانسه بود اما در موارد مرتبط با احوال شخصیه تدوینی مجدد از احكام اسلامی بود. این قانون مدنی که تلفیق فقه و حقوق جدید بود بعد از انقلاب اسلامی هم تغییر عمده ای نكرد. ازدواج مدنی اجباری شد. در این ازدواج نیازی به خطبه و صیغه عقد نیست. فرزندان حاصل از ازدواجی که در نزد مقامات دولتی ثبت نشده بود، غیرقانونی محسوب شدند. 1926 در 28 ژوئن 1928 قانون منع ایجاد انجمن‌های مذهبی تصویب شد كه به موجب آن، كلیه سازمان‌هایی كه براساس اشتراك دین، نژاد، طبقه یا خویشاوندی تاسیس یافته بودند، غیرقانونی اعلام شدند ایجاد محدودیت‌در مراسم مذهبی مثل عزاداری و نه منع آنها: منع به كارگیری علایم مذهبی، عبارات مذهبی از سر در اماكن عمومی زدوده شد 1927 حتی آتاتورک نام «مصطفی» را که اسلامی بود از نام خود حذف کرد. به دستور آتاتورک گروهی ماموریت یافتند زبان ترکی را از واژه های عربی و فارسی پالایش کنند. در 1314/1935 به دستور رضاشاه فرهنگستان ایران به منظور پیراستن زبان فارسی از واژه‌های بیگانه تشكیل شد الفبای ترکی تغییر یافت و و نگارش با الفبای عربی ممنوع شد1928 تغییر خط میراث فرهنگی یك ملت را دگرگون می‌كرد و انقطاعی عمیق با گذشته پدید می‌آورد.همچنین زبان عربی دارای اهمیتی دینی بود زیرا زبان عربی و رسم‌الخط آن، زبان و رسم‌الخط قرآن بود تدریس زبان عربی و فارسی در جمیع مدارس تركیه و حتی سلام و علیك به زبان عربی ممنوع شد انجمن‌های ایالتی و ولایتی تشکیل شد حذف رسمی بودن دین اسلام1928 تقویم تركیه بر اساس سالهای هجری تنظیم شده بود ولی در 26 دسامبر 1925 این تقویم ملغی و تقویم گرگورین با مبدا میلاد مسیح رسمیت یافت تا سال 1304 تقویم مورد استفاده ایرانیان بر اساس ماه‌های عربی بود. در اسفند 1303/1924 مقرر گردید تاریخ‌گذاری بر اساس سالنامه خورشیدی باشد اما همچنان بر مبنای سالهای هجری بود. سوگند نمایندگان و رئیس جمهور نیز تغییر یافت، از این پس می‌بایست به شرف خود سوگند بخورند1928 تغییر تعطیلی از جمعه به یك‌شنبه1925. به این ترتیب روز جمعه كه روز استراحت و عبادت در آیین اسلام است به روز كاری مبدل گردید منع قانونی نوشیدن شراب حذف شد و انحصار تولید و فروش آن در اختیار دولت قرار گرفت و سود حاصله به خزانه دولت واریز شد. 1926 مجسمه آتاتورك در استانبول نصب شد و یك سنت اسلامی دیگر که حرمت مجسمه‌سازی بود نادیده گرفته شد. بعداً نیز مجسمه‌های بیشتری از آتاتورك پرده‌برداری شد1926 در امپراتوری عثمانی" ترک" به روستایی های کم سواد گفته می شد و بار منفی داشت. آتاتورك با شعار «من افتخار می‌كنم كه یك ترك هستم » و «تركیه برای ترك‌ها » و با زدودن انگاره‌های تحقیرآمیز گذشته درصدد بود تا ترك بودن را محور هویتی تركیه نوین قرار دهد. او بیان داشت که ترك‌ها اعقاب مستقیم بزرگترین فاتحان جهان هستند و در پی ریزی و تكامل تمدن جهانی سهم عمده‌ای دارند. در ملی‌گرایی افراطی تركی نظریه زبان خورشیدی مطرح می‌شد كه بر اساس آن زبان تركی مادر كلیه زبان‌های روی زمین است. نگارش تاریخی كه بر مبنای ترك بودن ترك‌ها باشد آغاز شد رضاشاه نیز اولین گام ها برای اهمیت بخشیدن به ایران باستان را آغاز کرد اما علی رغم آنکه ایرانیان میراث دار یکی از برجسته ترین تمدن های کهن بشریت هستد، اقدامات صورت گرفته در قیاس با تلاشهای آتاتورک برای ساختن و بعضا جعل هویت، اندک و ناچیز بود. خواندن نماز، اذان و قرآن به زبان عربی ممنوع شد. به عنوان مثال اذانِ تركی به این شكل اقامه می‌شد: الله اولودور، الله اولودور، الله دان باشكا كیمسه یوكدور و... كه بعداً به جای واژه الله نیز از كلمه «تانری» استفاده شد1933. در 18 دسامبر 1934 نیز زنان حق رای دادن و حق انتخاب شدن به عنوان نماینده مجلس را یافتند اعلام رسمی سكولاریست بودن دولت تركیه
